سندی مهم در مورد تاریخ هنر مشهد
سعید سهیلی را که می‌شناسید؟ همان‌که با «گشت ارشاد» حسابی جنجالی شد و امسال «گشت ۲» را در جشنواره فیلم فجر داشت؟ حالا ذهن‌تان را از تصویر او پاک کنید.
ناصر علاقه مندان: سعید سهیلی را که می‌شناسید؟ همان‌که با «گشت ارشاد» حسابی جنجالی شد و امسال «گشت ۲» را در جشنواره فیلم فجر داشت؟ حالا ذهن‌تان را از تصویر او پاک کنید و یکی دیگر از اعضای خانواده هنرمندپرور سهیلی را درنظر بیاورید؛ حمید رضا سهیلی که برادر سعید و عموی ساعد است، از همان نخستین سال‌های پس از پیروزی انقلاب، وقتی جوانی پرشر و شور بود، فضای تئاتر را برای نفس کشیدن انتخاب و نوشتن را آغاز کرد. به اعتقاد بسیاری از هنرمندان مشهدی، او این اواخر برای هنر خراسان کاری بزرگ و ماندگار کرده که جزئیات آن را از زبان خودش می‌شنویم.
برای شروع بهتر است از ویژگی‌های کتاب (آنچه چاپ شده و آنچه خواهد شد) برای ما بگویید.
نخستین مجلد از کتاب ۵جلدی «۱۰۰سال تئاتر مشهد» را در آغاز یکصدمین سال فعالیت تئاتر در مشهد چاپ کردم و حالا که وارد صد‌وششمین سال تولد تئاتر در مشهد شده‌ایم، ۳جلد از ۵جلد چاپ و عرضه شده است. در ۳جلد گذشته تاریخ تئاتر مشهد از بدو تولد در سال ۱۲۹۰(به استناد تاسیس نخستین سالن نمایش در مشهد) تا سال ۱۳۷۰معرفی و بررسی شد و کار روی ۲جلد باقیمانده که دهه‌های ۷۰و ۸۰ را دربر می‌گیرد، به‌زودی انجام می‌شود.
یعنی معتقدید کار را تمام کرده‌اید؟
کار نگارش این تاریخنامه هنری حدود ۱۰سال طول کشید و خوشحالم که بالاخره با صبوری و تلاش فردی توانستم این تحقیق سخت را به سرانجام برسانم.
تحلیل شما از اینکه در یک شهر مذهبی تاریخ ۱۰۰ساله تئاتر ریشه دوانده چیست؟
تاریخ تئاتر مشهد گواه آن است که هنر نمایش از ابتدا در این شهر جدی بوده و هیچ مغایرتی با مذهبی‌بودن شهر نداشته است. حتی سال‌ها سالنی نزدیک حرم مطهر فعالیت داشت و قصه عنایت امام‌رضا(ع) به بازیگری دوره‌گرد به نام «جیگی جیگی نعناخانوم» هنوز هم در اذهان مردم شهر جاری است. اینکه چگونه می‌شود در این شهر مذهبی و سنتی تئاتر ریشه‌ای کهن و پویا دارد، شاید بتوان دلایل متعدد برایش آورد.
ابتدا آنکه در این شهر مهاجرین روس رفت‌وآمد داشتند و بذر تئاتر را ابتدا همان‌ها کاشتند و مردم را کم‌کم به دیدن تئاتر عادت دادند. دوم آنکه در این شهر، فرهنگ و هنر، به‌ویژه شعر و شاعری پیشینه دیرینه دارد و مردم با آن آشنایی کهن داشته‌اند.
تحقیق منحصربه‌فرد شما را چند سند تصوری و چند سند مکتوب پشتیبانی می‌کند؟
من در تحقیقاتم برای نگارش تاریخ صدساله تئاتر مشهد علاوه بر مطالعه همه روزنامه‌ها و مجلات منتشرشده در مشهد، به معدود کتاب‌هایی که با این موضوع منتشر شده بود مراجعه کردم و از گفت‌وگو با نسل‌های قدیمی و زنده تئاتر بهره فراوان بردم.
پس از پیروزی انقلاب نوعی جناح‌بندی طبیعی از حیث محتوایی در سینما و تئاتر ایران پدیدار شد.
این رویکرد در مشهد چگونه بود؟
تئاتر مشهد قبل از انقلاب چند سالن و چند گروه فعال نمایشی داشت که به مرور تعطیل شدند و از فعالیت دست کشیدند. با آنکه بعد از انقلاب در دهه ۶۰ که خیلی‌ها آن را دهه طلایی تئاتر مشهد می‌خوانند، فعالیت گروه‌های نمایشی به تنها یک سالن هلال‌احمر محدود شد و فقر سالن و نبود امکانات به حد اعلا رسید، خوشبختانه رشد تئاتر مشهد با تکیه بر نوآوری هنرمندان خوب بود. در این برهه گروه‌های انقلابی و نوپا وارد عرصه شدند که گرچه ابتدا کسی آنها را جدی نمی‌گرفت اما بعد ثمره حضورشان نمود پیدا کرد و نبض تئاتر مشهد را در دست گرفتند.
نیروسازی در تئاتر که پس از پیروزی انقلاب در مشهد، به‌ویژه در مسجد مالک اشتر به‌عنوان دغدغه‌ای جدی شکل گرفت، امروز که ۴دهه از پیروزی انقلاب را پشت سر می‌گذاریم در چه وضعیتی است؟
گروه هنری مسجدی ناشناخته به نام مالک اشتر، در دهه ۶۰شروع به فعالیت کرد و بعدها افراد همین گروه، حوزه هنری مشهد را تاسیس کردند و هر کدام از اعضایش در سینما و تئاتر ایران صاحب مرتبه و جایگاه شدند. متأسفانه این حرکت مثبت جدی گرفته نشد و فعالیتی که می‌توانست با حمایت به سایر مساجد اشاعه پیدا کند، در همان گروه خلاصه شد.
در این ۱۰۰سال آیا ارتقای نرم‌‌افزاری در هنر تئاتر مشهد با رشد سخت‌افزار همخوانی داشته است؟
در حال حاضر تئاتر مشهد دارای سالن‌های متعدد است. حتی سالن‌های نمایش خصوصی هم راه‌اندازی شده و تئاتر دارد نفس می‌کشد و می‌فروشد که باید برای آن اهمیت قائل شد. تئاتر مشهد بعد از تهران حرف اول را در ایران می‌زند و اگر کوچ ناخواسته هنرمندان این شهر نباشد، حتی می‌تواند از تهران هم جلوتر بزند.
سندی مهم برای اثبات تاریخ و گذشته پرهنر مشهد
من کتابم را به پاس تلاش هنرمندانی نوشتم که کوشش بر صحنه بودنشان تئاتر امروز را بیمه کرد. در این کتاب علاوه بر معرفی گروه‌ها و سالن‌ها، افراد مؤثر در تئاتر مشهد معرفی شده‌اند و همه اتفاق‌های مؤثر در روند فعالیت‌های هنر نمایش این شهر در آن گنجانده شده است. برای آشنایی خوانندگان با چگونگی فعالیت‌های تئاتری عرصه‌های مختلف، نمونه نمایشنامه‌های هر عصر را هم در کتاب آورده‌ام. کتاب «۱۰۰سال تئاتر مشهد» را خودم به‌عنوان ناشر/ مولف منتشر کردم.
خوشبختانه بعد از چاپ با استقبال هنرمندان و مسئولین هنری مشهد روبه‌رو شد و ۲سال به‌عنوان پژوهشگر برتر استان خراسان رضوی انتخاب و معرفی شدم. در حال حاضر مشغول تدوین چهارمین جلد کتاب هستم که امیدوارم در ابتدای سال آینده بتوانم آن را منتشر کنم. از آنجا که سال۲۰۱۷ مشهد به‌عنوان پایتخت فرهنگی جهان اسلام معرفی شده، امیدوارم انجام این کار و چاپ ۵مجلد کتاب، سندی بر این مهم باشد که مشهد از گذشته‌های دور یک پایتخت فرهنگی و هنری بزرگ بوده است.