محمد جهانپا:
وعده‌ای نداشتیم که تماشاگر را بخندانیم
نشست نقد و بررسی نمایش «میدان مقاومت» از مشهد برگزار شد.
تئاتر خراسان رضوی، در ادامه برنامه‌های دومین مهرواره تئاتر ماه، نمایش «میدان مقاومت» به نویسندگی علی موسویان و با کارگردانی محمد جهانپا از استان خراسان رضوی، با حضور علی جعفری، کارگردان و منتقد تئاتر، در تماشاخانه مهر حوزه هنری نقد و بررسی شد.
علی جعفری در ابتدای این جلسه، درباره نمایشنامه «میدان مقاومت» اظهار کرد: هر مسئله و موضوعی که در یک اثر هنری بخواهد مطرح شود، می‌تواند از ابعاد گوناگون مورد بررسی قرار گیرد. کسی که اثری را خلق می‌کند، زمانی می‌تواند از درستی کار خود مطمئن باشد که یک یا دو وجه از یک موضوع را پرداخت کند.
وی ادامه داد: کشوری که هشت سال جنگ تحمیلی را پشت سر گذاشته و افرادی که از همه وجود خود گذشته و آسیب‌های فراوانی دیده و هنوز هم این آسیب‌ها را تحمل می‌کنند، چیزی است که ذهن هر انسانی را به خود مشغول می‌کند. اما در نمایشنامه «میدان مقاومت» نمایشنامه‌نویس سعی کرده هر مسئله‌ای را در ظرف نمایش بریزد و چندین داستان پیرامون شخصیت محوری جانباز شکل داده است. بهتر بود که از بین انبوه اتفاقات نمایش، نمایشنامه نویس یک یا دو بخش را انتخاب می‌کرد و بیشتر به آن‌ها می‌پرداخت.
این منتقد تئاتر همچنین گفت: دلیل اینکه من به عمق شخصیت‌ها وارد نمی شوم این است که از آن‌ها در نمایش گذر می‌شود؛ بدون اینکه راجع به زیر لایه‌هایشان صحبت شود. شخصیت جوانان معتاد و دزد به گونه ای تعریف شده که رپ و موسیقی زیرزمینی می‌خوانند و با چنین شخصیت هایی نمی توان همذات‌پنداری کرد و نمی فهمم چرا جوانی که دزد است باید رپ بخواند و یا تیپ به خصوصی داشته باشد.
جعفری اظهار داشت: نمایشنامه‌نویس ظرف زمانی مشخص دارد و سعی کرده داستان‌های مختلف را بیان کند. حال باید این سوال را مطرح کرد که اگر کسی خارج از ایران، که با فرهنگ و وقایع کشور ما آشنا نیست، نمایشنامه «میدان مقاومت» را بخواند، چقدر می‌تواند با داستان و شخصیت‌ها همذات‌پنداری کند؟
مصطفی محمودی نیز در همین زمینه خاطرنشان کرد: متن نمایشنامه مجموعه‌ای از دغدغه‌هایی است که نویسنده در ارتباط با آسیب‌های پیرامونش به نگارش درآورده است و انسجام لازم در این متن وجود ندارد.
محمد جهانپا، کارگردان اثر، با تاکید بر اینکه همان‌قدر که ظهر عاشورا برای ما در دسترس و قابل لمس است، برای کسانی که از ملل دیگر آمده اند، سخت و پیچیده است، عنوان کرد: کاراکتر رپرها نیز دو جوان امروزی معتاد هستند و از بی پولی و برای تهیه مواد مصرفی خود دست به سرقت مجسمه می‌زنند. اگر در پارک ملت مشهد قدم بزنید، جوانانی را می بینید که روزها می ایستند و دور هم رپ می خوانند و این افراد در جامعه و حتی شهر مشهد وجود دارند. نمی توان خرده گرفت که چرا کاراکتر دو جوان دزد، رپ می‌خوانند. مسلما کسی که موسیقی سنتی گوش کند و با اشعار حافظ، سعدی و… آشنا باشد، فهم دیگری از جهان دارد و در این کارها نمی افتد.
وی همچنین گفت: آدم‌های نمایش «میدان مقاومت» اکثرا تیپ هستند تا شخصیت. تنها کاراکتر ایوب زمانی شناسنامه دارد و تبدیل به شخصیت شده است. درست است که گاهی تعدد ایده به یک اثر ضربه می زند، اما برای من مهم بود که نگاه یک جانباز دفاع مقدس به جامعه امروز را ببینم.
جعفری نیز با تاکید بر اینکه ایوب زمانی به صورت خاص در نمایش تیپ است، اظهار کرد: او همان کلیشه‌ای است که ما در همه سال ها، درباره جانبازان دیده و شنیده ایم. نمایشنامه‌نویس در اثر خود، سمبلیک نگاه کرده و حتی نام های افراد هم نماد هستند. وقتی رپری را نشان می دهید که دزدی می کند و معتاد است، در واقع کارگردان چیزی را نشان داده که در ذهنش وجود داشته است. همچنین در نمایشنامه ایده‌های زیاد نمی‌بینید، بلکه حرف‌های زیادی گفته می‌شود. در ضمن ماهیت یک اثر هنری جهانی است و نمی‌توان گفت اثری برای قشر یا ملت خاصی نوشته شده، هر چند ارتباطی که مخاطب با اثر برقرار می‌کند بر حسب شناسایی که دارد، متفاوت است.
جهانپا، کارگردان نمایش «میدان مقاومت»، نیز گفت: زمانی که این اثر را برای نگارش انتخاب کردم، در دوران انتخابات مجلس بودیم و دوست داشتم در نمایش به نوعی هشدار بدهم که مردم افرادی را انتخاب نکنند که از خون شهدا و جان ایثارگران و جانبازان دفاع مقدس سوء استفاده می کنند.
مصطفی محمودی هم با اشاره به سخنان جعفری درباره عدم شکل گیری شخصیت ها گفت: بیش از ۹۰ درصد فیلم ها و نمایشنامه‌های ایرانی نمی توانند شخصیت خلق کنند و آثاری که به معنای واقعی شخصیت ارائه کنند خیلی کم داشتیم. نمونه های خارجی در این زمینه بسیار وجود دارد و آن ها یاد گرفته اند که چگونه از یک کاراکتر به شخصیت برسند.
جعفری در بخش دیگری از سخنانش گفت: نمایشنامه میدان مقاومت، نمایشنامه تلخی است و همه آدم ها در موقعیت تراژیک قرار گرفته‌اند و آدم خوشحال در آن ها نمی بینیم. کارگردان در چنین فضایی برای اینکه مخاطب از زیادی تراژدی و تلخی اثر زده نشود و نمایش را پس نزند دو استراتژی دارد. یک استراتژی کارگردان این است که به این تلخی تن دهد و حتی آن را تقویت کند و استراتژی دیگر این است که کارگردان نگران باشد تماشاچی از جایی به بعد از این تلخی ببرد و به همین دلیل تلاش کند در بخش های مختلف نمایش، کمدی به آن اضافه کند.
وی تصریح کرد: سوال من این است که چرا برای کاستن این تلخی، کارگردان به سمت آدم‌های کاریکاتورگونه رفته است؟ این موضوع با متن اصلی اثر، پارادوکس دارد و باعث می شود تماشاچی بینابین بماند و نه از آن تلخی لذت ببرد و نه کمدی را به درستی بفهمد. به دلیل همین نگاه کاریکاتورگونه، ایوب زمانی در بخش هایی از نمایش غریب می افتد و ساده لوح به نظر می‌رسد.
کارگردان اثر نیز در این رابطه گفت: گاهی خنده در طول نمایش «میدان مقاومت» در لحظه اتفاق می‌افتد. ما وعده‌ای نداشتیم که تماشاگر را بخندانیم. هیچ وقت هم صحبت نکردیم که شخصیت باید ساده لوح باشد. او در واقع انسان ساده ای است.
جعفری درباره دیگر ویژگی های نمایش «میدان مقاومت» نیز گفت: به هیچ عنوان نمی‌توان از کنار میزانسن‌های دقیق کارگردان گذشت. تابلوها تعدادشان خیلی زیاد بود، اما تمهید کارگردان در میزانسن های درست که در هر تابلو ارائه می داد باعث می شد تعدد تابلوهای نمایشی آزار دهنده نباشد.
وی افزود: طراح صحنه هم اتفاق خوبی شکل داده بود. وقتی طراحی صحنه این چنین مینی مال است، در تعدد تابلوها ممکن است تغییر فضای آکساسوار باعث شود مخاطب اثر را گم کند. اما داینامیک بودن طراحی و استفاده درست از تخت جانباز، باعث شد چنین فضای شکل نگیرد.
این کارگردان تئاتر درباره بازی های نمایش «میدان مقاومت» نیز گفت: به نظر می‌رسد بازی‌ها در جاهایی از نمایش بر روی ضعف کارگردانی سرپوش گذاشته بود. البته صداسازی برای بازیگر در شیوه بازی در این گونه نمایش، آسیب است. این باعث می‌شود که ارتباط بین نمایش و مخاطب دچار خلل شود و یکدستی بازی نیز از بین برود.
گفتنی است دومین «مهرواره تئاتر ماه» (رپرتوآر تئاتر مراکز استانی حوزه هنری) با اجرای ۹ اثر نمایشی از برگزیدگان تولیدات مراکز استانی حوزه هنری، از ۳۱مرداد تا ۱۶مهرماه ۹۵ به دبیری توحید معصومی در تماشاخانه‌های «مهر» و «ماه» برگزار می‌شود.