پیش نهاد ایجاد بانک آثار نمایشی در استان:
تکلیفِ نمایش‌ها بعد از اجرا چه می‌شود؟
آرش خیرآبادی، منتقد و نویسنده تئاتر
ده سال پیش در تماشاخانه‌های استان خراسان چه نمایش‌هایی اجرا می‌شده؟ چه نویسندگانی داشته؟ چه کارگردان‌هایی آن را کارگردانی کرده‌اند؟ چه بازی‌گرانی آن‌ها را بازی کرده‌اند؟… این آثار امروز کجا هستند؟… شاید شما هم مانندِ من، گاهی به این فکر افتاده باشید که تکلیفِ نمایش‌ها بعد از اجرا چه می‌شود؟
اغلبِ اجراها و نمایش‌نامه‌هایی که اهالی تئاتر به روی صحنه می‌برند، چه در جشنواره باشد چه برای عموم، سرانجامِ مشابهی دارند: «فراموشی!»
بیش‌ترِ آثارِ نمایشی‌ی ما تنها برای یک‌بار یا یک دوره‌ی محدود، تمرین و اجرا می‌شوند و زمانی که اجرای‌شان تمام شد، دیگر هرگز کسی سراغِ آن را نخواهد گرفت؛ حتا خودِ نویسنده و کارگردانِ اثر. در چنین حالتی، حجمِ بزرگی از انرژی و وقتِ عواملِ دست‌اندرکارِ اثر، صرفِ نمایشی می‌شود که تنها برای یک بار فرصتِ دیده شدن دارد.
مرجعی نیز نیست که بعد از اجرا، دستِ کم، متنِ اثر را به عنوانِ یک نمونه‌ی نمایشی، ثبت و ضبط نماید. گاهی بعد از جشنواره‌ها، متنِ آثارِ برگزیده را به چاپ می‌رسانند ولی این فرصت، شاملِ همه‌ی آثارِ شرکت‌کننده نمی‌شود.
اجراهای عمومی نیز از این قاعده مستثنا نیست‌اند. اتفاقاً آن‌ها بیش‌تر در خطرِ فراموشی‌اند. چون اگر در جشنواره‌ای شرکت می‌کردند، حداقل نام‌شان ثبت می‌شد.
ثبتِ نمایش‌نامه، اجرا و خوانش:
مدتی ست که برخی سالن‌های تئاتذ تهران، برای ثبتِ آثارِ نمایشی، شرایطِ ضبطِ تصویری را گذاشته‌اند. به عنوانِ مثال، تماشاخانه‌ی ایران‌شهر، امتیازِ ضبطِ تصویرِ آثارِ نمایشی‌اش را همواره از آن خود دارد و بعد از پایانِ اجرا، لوحِ فشرده‌ای از آن را به بازارِ سینمای خانواده‌گی می‌فرستد.
این طرح در سالن‌های خراسان و علی‌الخصوص مشهد نیز قابلِ اجرا ست. علاوه بر این، ثبتِ مکتوبِ آثارِ نمایشی در جشنواره‌ها، فارغ از آن که پذیرفته شوند یا نشوند، نیز می‌تواند در نگه‌داری متونِ مؤثر باشد. نیاز نیست آثارِ مکتوبِ نمایشی حتماً به چاپِ کاغذی برسند. همین که به صورتِ کتاب‌های دیجیتال درآمده و حتا از طریقِ شبکه‌های اجتماعی در اختیار علاقه‌مندان قرار گیرد، کمکِ شایانی به حفظِ این نمایش‌نامه‌ها خواهد کرد.
به باورِ من، انجمنِ هنرهای نمایشی، اگر واحدی را برای ثبتِ آثارِ نمایشی راه‌اندازی کرده و وظیفه‌ی گردآوری و انتشارِ دیجیتالِ آن را –چه در هیئت کتاب چه در هیئتِ فیلم‌تآتر- بر عهده‌اش بگذارد، کمکِ بزرگی به مخزنِ مکتوب و مصوّرِ هنرِ تآتر خراسان نموده است.
این امر شاملِ تمامِ خوانش‌های شنبه‌های خوانش نیز می‌شود. حیف است که آثارِ صوتی‌ی تئاتر ما در هیچ‌کجا قابلِ دسترسنباشند.
ثبتِ آثار نمایشی؛ حتا اگر ضعیف باشد
شاید بگوییم برخی از آثار –چه خوانش و چه اجرا- ارزشِ ثبت و ضبط کردن را ندارد. کار آن قدر بی‌کیفیت و بد است که نمی‌ارزد آن را جایی ثبت کنیم. اما به باورِ من، حتا کارهای ضعیف هم جزوِ تاریخِ نمایشِ خراسان‌اند. ما بدونِ شک سال‌ها بعد، هیچ تصویرِ جزیی و دقیقی از اتفاقاتِ نمایشی استان‌مان نخواهیم داشت. تنها چیزی که در دست داریم، آثارِ برگزیده و شاید اجراهایی ست که بنا به هر دلیلی، موردِ توجهِ بیش‌ترِ مخاطبان قرار گرفته‌اند.
پیش‌نهادِ ایجادِ بانکِ صوتی و تصویری از اجراهای خراسان:
ایجادِ بانکِ آثارِ به اجرا درآمده‌ی استان، در هر سطح و کیفیتی که باشد، یکی از وظایفِ امروزِ مسوولانِ تآترِ خراسان است. چرا که آینده‌گان، بی‌تردید تاریخِ امروزِ تآترِ خراسان را مرور خواهند کرد و نیازمندِ جزییاتی خواهند بود که اینک ما از کنارشان به غفلت می‌گذریم.
برای ایجادِ چنین بانکِ مکتوب و مصوری، از یک‌سو نیاز به برنامه‌ریزی و از یک‌سو نیاز به یاری‌ی همه‌ی اهالی تئاتر است. طرحی که با کم‌ترین هزینه‌ها نیز قابلِ اجرا ست. از طرفی، چنان‌چه انتشارِ فیلم‌تئاتر در استان‌مان رایج شود، هم بر کیفیتِ آثار تأثیر خواهد گذاشت و هم بازده اقتصادی‌اش را می‌توان در نظر گرفت.
جدای از این، چنین بانک‌هایی باید در اختیارِ عموم قرار گیرند. تمامِ نمایش‌نامه‌ها، خوانش‌ها و اجراهای صحنه به گونه‌ای عرضه شوند که علاوه بر حفظِ حقوقِ مؤلف یا مؤلفان‌اش، به ساده‌ترین راه و با مناسب‌ترین قیمت، قابل دسترس باشند.