غلبه خوبی و نیکویی بربدی و زشتی ها

نگاهی به نمایش چهل گیس و کچل» کار منصور جهان بخش

ایران تئاتر - علی اکبر حلیمی: نمایش که بر اساس متن فیلم سینمایی حسن کچل ساخته زنده یاد علی حاتمی به صحنه تئاتر راه پیدا کرده و اجرای موفقی دارد ،مبتنی بر افسانه و قصه عامیانه قدیمی ایرانی حسن کچل است . “حسن “به مفهوم خوب و نیکو و” کچل “به معنای زشت و بد منظر ، صفت و موصوفی نمادین است که حکایت از فهم عامه از خوبی و بدی در ظاهر و باطن دارد . ” بدین ترتیب “حسن کچل “یعنی خوش باطن زشت ظاهر و کسی که درون صاف و پاک و بی آلایش و خوب ،اما ظاهری زشت و بد منظر دارد . این انتخاب اسم و موسوم و صفت وموصوف در فرهنگ عامه ناشی از خرد و فهمی والا است …( نمونه هایی دیگر از این گونه عناوین و اسامی در قصه های عامیانه وجود دارد مثل بی بی نگار و حیدر مار در روایت داستان سلطان مار به گویش نیشابوری یا فاطمه دده ( فاطمه خوب و دوست داشتنی ) در روایت ماه پیشانی به زبان کردی شمال خراسان و… )
اسامی برگرفته از نام یا شهرت معصومین ع در قصه های عامیانه ناشی ازبی احترامی به شخصیتهای دینی و مذهبی نیست ، بلکه عوام با فهم عمومی و ساده خود و بهره گیری از این اسامی به نوعی خوبیهای آن بزرگواران را به شخصیتهای دوست داشتنی و و قهرمانان قصه های خودی نسبت داده اند .( این حقیر با نگرش و رویکردی تربیتی این داستان را در اواخر دهه ۶۰در قالب نمایش عروسکی به عنوان پایان نامه عملی لیسانس نمایش عروسکی در مرکز تولید تئاتر و تئاتر عروسکی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در پارک لاله تهران و در نخستین جشنواره بین المللی نمایش عروسکی تهران اجرا نمودم ،که به فضل خدای متعال و به برکت فهم متعالی عوام اجراهایی بسیار موفق و عالی داشت ، و در دهه ۷۰ نیز بصورت زنده وماسک در کانون خراسان و برخی شهرهای و استان های دیگر مثل بیرجند نیشابور و همدان و… اجراشد . در آن نگاه به کودکی حسنی ( حسن یا حسنک) بود که با دیو سیاه می جنگید و با استفاده از عقل و فکر زیبای خود در درون آن کله زشت بر پلیدی پیروز می شد …
در اجرای بسیار خوب جناب جهان بخش و جانفدا در مشهد با بازیهای درخشان استاد نایبی فرد ، کریم جشنی ، جلال شهباز نژاد ، استاد ضیاء چمنی و مجموعه بازیگران جوان و هنرمند ، بیشتر نگاهی به جوانی حسن و عشق پاک و بی آلایش درون دل او به چهل گیس به عنوان همسر است که حاضر میشود از جان خود نیز برای رسیدن به پاکی و خوبی بگذرد ….این پیام خوبی برای مخاطب عام خانواده و پیر و جوان است که برای زندگی شایسته و سالم میتواند بخصوص در روزگار امروزی ما نیزمفید باشد . این علاوه بر سرگرمی و شادی نشاطی است که نمایش برای مخاطبان به خوبی فراهم کرده است. در هر صورت پرکردن اوقات فراغت مردم و اجرای برنامه های شاد مبتنی بر فرهنگ خودی در شرایطی که هجوم فرهنگی رسانه ها و شبکه های ماهواره ای بیداد میکند ، کاری شایسته و بایسته قابل تقدیر است. ( حضور ۴۰۰تماشاگر پیرو جوان از پیرمردان سپید مو تا مادر بزرگها و مادران و پدران و فرزندان در کنار هم آن هم در سالن زیبای بازسازی شده هلال احمر مشهد که یکی از قدیمی ترین و خاطره انگیز ترین تالارهای تئاتر مشهد است ، یک موفقیت برای تتاتر مشهد و گروه خصوصی هامش محسوب میشود که با سرمایه خصوصی و حمایت مردمی به اجرای نسبتا پر هزینه یک نمایش پرداخته است . متاسفانه اکنون تئاتر در سبد فرهنگی عمومم خانواده های ایرانی جایگاهی ندارد و اگر هنرمندانی میتوانند مخاطبان بسیار را برای دیدن یک نمایش ایرانی و سرگرم کننده بدون ابتذال یا استحجان به سالن تئاتر بکشانند باید مورد تشویق و حمایت متولیان فرهنگ و هنر قرار گیرند ، تا نمونه های دیگری از داستانها و فرهنگ مردم را با رویکردهای تربیتی و آموزنده در اینده به اجرا در آورند . )
نمایش با نام خدا آغاز و با بسم ا… به پایان می رسد این بسیار عالی برای یک نمایش مردم پسند است که رویکردی اعتقادی و دینی دارد، چرا که فرهنگ عامه و قصه های مردم نیز با باورها و اعتقادات شان آ میخته است . شروع نقالانه و رویکرد هنرمندانه اقتباس از پرده خوانی و نقالی به عنوان نمونه های برجسته از نمایش ایرانی و به کار گیری تصاویر و پرده های متحرک در طراحی صحنه نیز حاکی از هوشمندی طراحان و کارگردان محترم نمایش است که علاوه بر استفاده و کاربرد بسیار خوب در پیشبرد داستان نمایش به فضاسازی های هنرمندانه پرداخته است .
ترکیب موسیقی مدرن ضبط شده ونواختن ضرب سنتی ( تنبک ) در پیش صحنه و حرکات موزون و ریتمیک فردی و گروهی اجرا کنندگان روی صحنه نیز از موفقیت های صوتی و موسیقایی نمایش است که اثرات اجرایی و سازنده ای بر متنوع سازی و حفظ ریتم نمایش با تایم نسبتا طولانی ( یک ساعت و چهل دقیقه ای ) نمایش دارد . ( در نیمه دوم نمایش بعضا احساس مطول شدن نمایش و اثار بیتابی در تماشاگر دیده میشود ، هر چند که کارگردان و عوامل محترم اجرایی سعی در خنثی کردن آن تا پایان دارند .
در مجموع به نظر میرسد این نمایش و علیمردان خان تولید و اجرای دوگانه دیگر همزمان این گروه درتالار هلال احمرمشهد جایگاه و پایگاه خوبی پیدا کرده و بصورت خود گردان توانسته علاوه بر کار فرهنگی هنری ، اقتصاد هنر را نیز و اشتغال مفید و سازنده برای هنرمندان را فراهم سازد . امید است در آینده شاهد تولیدات و اجراهای موفق دیگری از این گروه هنری و نمایشی مبتنی بر فرهنگ خودی ، ایرانی و اسلامی باشیم .
*کارشناس ارشد ادبیات نمایشی