بود و نبود‌های شاهنامه در تئاتر مشهد

به گزارش تئاتر خراسان رضوی- سیدجواد اشکذری؛ شاهنامه، اثر حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاهکار حماسی زبان فارسی و بزرگ ترین سند هویت ایرانیان است که مشتمل بر حماسه ها، رشادت ها، دلاوری ها و جان فشانی ها و نیز مباحث اخلاق و تعلیم و تربیت است و به جرئت می توان گفت مهم ترین کتاب در جهان به شمار می آید که داستان های دراماتیک بسیاری دارد. بی تردید شاهنامه صرفا یک اثر ادبی نیست و می تواند جهان محتوایی بسیاری از آثار هنری ما را به خصوص در عرصه هنرهای نمایشی تامین کند و همچنین می تواند داستان های جذاب اثر فاخر ابوالقاسم فردوسی را روی صحنه پرمخاطب و نیز پرافتخار تئاتر مشهد، جان ببخشد.هرچند تئاتر مشهد کمتر به صورت علمی و برنامه ریزی شده به سمت شاهنامه رفته است، دستش در این عرصه زیاد هم خالی نیست. در همین زمینه می توان به عنوان یک نمونه ملی که در تئاتر مشهد رخ داده است، از اجرای اپرای عروسکی «رستم و سهراب» نام برد که در مرحله اول در سال۱۳۸۳ در مجتمع شهید هاشمی نژاد روی صحنه رفت و در سال٩٧ به دعوت و با هزینه شهرداری مشهد و شورای پنجم به مناسبت روز ملی تئاتر، در تئاتر شهر مشهد به اجرا درآمد و باعث ایجاد یک اتفاق مهم تئاتری در کشور و همچنین شهرمان شد. بهروز غریب پور با اولین اپرای عروسکی ایرانی‎اش، نشان داد که داستان های شاهنامه را نیز می توان با شیوه ها و سبک های مختلف عروسکی تولید کرد تا مردم هرچند محتوای اپرا را درنمی یابند، آن قدر مجذوب تصویر و قاب های اثر بشوند که با این اثر به خوبی ارتباط برقرار کنند. اجراهای این گروه حرفه ای در تهران و مشهد نشان داد که شاهنامه زنده است و قصه هایش هنوز می تواند بر مردم اثر بگذارد. در مشهد هم آثار بسیاری در گونه های مختلف نمایشی تولید شده است. یکی از تئاترهای قدیمی که به این موضوع ورود کرد، نمایش «کاوه و ضحاک» به کارگردانی علی اکبر حلمی بود که در دهه۳۰ به روی صحنه تالار شیروخورشید سابق رفت؛ البته جدیدترین آن هم نمایش «ضحاک» به کارگردانی امیرحسین عبادی است که سال گذشته در پردیس تئاتر مشهد روی صحنه رفت. نکته جالب توجه این دو نمایش، این است که اولی با ١٠٠بازیگر روی صحنه رفت و دومی به صورت تک بازیگر و بدون دیالوگ اجرا شد.همچنین رضا صابری بارها از شاهنامه، اقتباس کرده است که از آن میان می توان به «سایه ماه» در سال۷۰ اشاره کرد. وی این نمایش را به صورت مشترک با انوشیروان ارجمند روی صحنه برد و نیز نمایش «بازی نامه باستان» که صابری آن را در چند جشنواره بین المللی مانند «ایران زمین» و «فجر» در دهه٨٠ روی صحنه برد. همچنین نمایش های «نمیرم از این پس که من زنده ام» به نویسندگی و کارگردانی مشترک رضا صابری و فرشید تمری، «بیژن و منیژه» اثر محسن عرب‎امیری، «کبودان و اسفندیار» به کارگردانی رضا حسینی، «خان هشتم» به کارگردانی سعید عسکری، «منم ایرج پسر فریدون…» و «من تمامی مردگان بودم» به کارگردانی عبدا…برجسته، با اقتباس از اثر بزرگ حکیم توس روی صحنه رفتند.

در تئاتر مشهد، هم نمایش های میدانی و هم محیطی برای مردم، درباره داستان های شاهنامه وجود دارد که از آن بین می توان به نمایش «سوگنامه رستم و سهراب» که به نویسندگی و کارگردانی فرشید تمری در آرامگاه فردوسی اجرا شد، اشاره کرد یا تئاتر خیابانی «رستم و سهراب» به نویسندگی و کارگردانی علی اکبر حلیمی که در ابتدای دهه٨٠ در جشنواره بین المللی تئاتر فجر روی صحنه رفت. به غیر از اجرای این دو نمایش، برنامه های تئاتر دیگری هم به مناسبت بزرگداشت حکیم فردوسی در مشهد اجرا خواهد شد که از آن میان می توان به اجرای نقالی و پرده خوانی و اجرای نمایش های خیابانی در پارک ملت و کوهسنگی توسط شهرداری مشهد اشاره کرد. اکنون اساسی ترین مشکل تئاتر مشهد، محتوای نامطلوب و نازل نمایشنامه ها بوده است و در این چند سال اخیر درام نویسان مشهدی کمتر به سمت اقتباس از داستان های شاهنامه رفته اند.

به طور حتم ادبیات کهن خراسان به دلیل حضور بزرگانی چون فردوسی، خیام، عطار و… می تواند یک منبع اقتباسی قوی برای هر هنری به خصوص هنرهای نمایشی باشد اما یکی از مشکلات بنیادی نمایشگران تئاتر، دانش نداشتن درام نویسان در عرصه اقتباس است؛ چون یک درام نویس هم باید نمایشنامه نویس باشد و هم باید دارای دانش اقتباسی غنی باشد و هم باید در حوزه شاهنامه تحقیقات ارزنده ای انجام بدهد. در این زمینه ها سیاست گذاران تئاتر مشهد کمتر همایش و نشست تخصصی برگزار کرده اند، حتی در فراخوان اولین جشنواره نمایشنامه نویسی اقتباسی که چند روز پیش منتشر شد، جای شاهنامه فردوسی درمیان منابع محتوایی اعلام شده، خالی بود. ظاهرا شعارهایی که در روز ملی فردوسی داده می شود، هیچ گاه از پشت تریبون جدا نخواهد شد و جامه عمل نخواهد پوشید.